เชื่อว่าใครที่เคยสัญจรไปมาบนฟุตพาทบนถนนเพชรบุรี แถวอโศก สุขุมวิท ไปจนถึงย่านเอกมัย น่าจะคุ้นเคยกับลายเส้นปากกาที่ถูกตวัดวาดทิ้งไว้ทั่วทางเดินและสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ ในบริเวณนั้น และหากใครที่หยุดใช้เวลาเพื่อสำรวจลายเส้นเหล่านั้นดี ๆ ก็จะพบว่า... เราไม่เข้าใจเลยว่ามันคืออะไร หรือกำลังจะบอกอะไรเรา
เมื่อปี 2019 นักทำหนังสารคดี ราเฟล เทรซา (Raphael Treza) ที่ตระเวนท่องเที่ยวไปทั่วโลกเพื่อบันทึกเรื่องราวของเหล่าคนนอกและคนชายขอบในพื้นที่ต่าง ๆ ก็ได้มาปักหมุดในประเทศไทย โดยซับเจกต์ที่เขาเลือกจะเข้าไปสำรวจและบอกเล่าเรื่องราวให้ผู้ชมได้รับรู้ก็คือ นักวาดแห่งท้องถนนผู้ทิ้งลายปากกาที่ดูราวกับเป็นแผนผังหรือแผนที่ปริศนาไว้ทั่วกรุงเทพฯ ฝั่งเมืองชั้นกลาง
เทรซาปักหลักในประเทศไทยและใช้เวลา 5 วัน ในการสัมภาษณ์และตามติดชีวิตของนักวาดที่มีลายเส้นที่คนกรุงเทพฯ คุ้นเคย แต่อาจไม่เคยเห็นตัวจริง จนกลายมาเป็นสารคดีขนาดสั้นที่ใช้ชื่อว่า Mystery Mind Maps ซึ่งแม้จะมีความยาวเพียงแค่ 25 นาที แต่ก็ทำให้เราพอจะได้รู้จักตัวตนของศิลปินข้างถนนคนนี้มากขึ้นอีกนิด โดยนอกจากเราจะได้รู้ว่าชื่อของเขาคือ พิชัย รัตนพรชัย เรายังได้รู้เรื่องเล่าความเป็นมาจากปากของเขาที่เล่าให้ฟังว่า ในอดีตเขาเคยรับราชการเป็นทหาร ก่อนที่จะกระทำความผิดบางอย่างแล้วถูกส่งตัวเข้าคุก และเมื่อรับโทษออกมาแล้วก็พบว่าตนเองถูกไล่ออกจากราชการแล้ว ซ้ำร้าย สมาชิกในครอบครัวก็ทยอยกันป่วยตาย โดยที่พิชัยเชื่อว่าทั้งแม่และพี่ชายของเขาถูกวางยา
และจากนั้นพิชัยก็ล่องลอยไปตามกระแสชีวิตอย่างไร้จุดหมาย
เรื่องเล่าเกี่ยวกับตัวตนของพิชัยหลังจากนั้นเริ่มเลือนรางไม่แน่ชัด แต่ผู้ชมจะได้พบความงดงามในเรื่องราวนั้น ชีวิตที่ไร้จุดหมายของพิชัยกลับมีเป้าหมายขึ้นมา เมื่อวันหนึ่งพิชัยได้พบกับปฏิทินแผ่นหนึ่งที่ทำให้เขาเชื่อว่า มีบุคคลปริศนากำลังพยายามที่จะสื่อสารกับเขาอย่างลับ ๆ เพื่อแจ้งเบาะแสที่จะสาวไปถึงตัวคนที่วางยาสมาชิกในครอบครัวของเขา และนั่นก็คือที่มาของลายเส้นโครงข่ายและแผนผังที่ปรากฏบนพื้นถนนทางสัญจรของกรุงเทพฯ ที่เราคุ้นตา ถึงจุดนี้เองเราก็ได้รับคำเฉลยว่า แผนผังและแผนที่เหล่านั้นไม่ได้เป็นแผนผังปฏิบัติการหรือโค้ดลับทางทหารตามที่มีคนเคยตั้งข้อสันนิษฐานไว้ แต่มันคือร่องรอยของความทรงจำถึงครองครัวของพิชัย ทั้งตัวเลขปริศนาที่แท้จริงแล้วก็คือวันที่ที่แม่ของเขาเสียชีวิต สัญลักษณ์บางอย่างที่เตือนให้พิชัยนึกถึงครอบครัวของเขา รูปวาดที่มีแต่เขาคนเดียวที่เข้าใจ
ฉากที่เราประทับใจที่สุดในสารคดีเรื่องนี้ ก็คือตอนที่เขาพยายามอธิบายภาพวาดที่วาดขึ้นจากความทรงจำ โดยเขาเล่าว่าเห็นผีเสื้อตัวหนึ่ง แต่แล้วเมื่อมันกระพือปีกบิน ผีเสื้อตัวนั้นกลับกลายร่างเป็นนกพิราบที่บินสูงขึ้นสู่ท้องฟ้า
Mystery Mind Maps อาจไม่ใช่สารคดีที่เล่าเรื่องของศิลปิน (เพราะตัวพิชัยเองก็ปฏิเสธอยู่เสมอว่าเขาไม่ใช่ศิลปิน) แต่เมื่อดูจบแล้วเราก็พบว่า Mystery Mind Maps คือเรื่องราวของคนคนหนึ่งกับการจัดการกับความทรงจำ เพื่อไม่ให้เรื่องราวของคนที่เขารักหายไปเหมือนไม่เคยมีชีวิตอยู่
เมื่อผู้ชมได้รู้เรื่องราวเบื้องหลังแผนผังและแผนที่ที่พิชัยทิ้งไว้ทั่วกรุงเทพฯ ก็จะพบว่ามันไม่ใช่เรื่องราวอัศจรรย์พันลึกหรือทฤษฎีสมคบคิดที่น่าตื่นเต้นอะไร... แต่จะพบว่ามันคือเรื่องราวสุขเศร้าของมนุษย์คนหนึ่งที่พยายามทิ้งร่องรอยความทรงจำ -หรือแม้แต่พยายามจดจำสิ่งสำคัญคนสำคัญของตัวเอง- ไว้ขณะยังมีลมหายใจ
Mystery Mind Maps ฉายแล้วบน YouTube
